Mấy ngày gần đây, trên mạng tràn lan câu chuyện về bác sĩ Khoa rút ống thở của mẹ để nhường cho một sản phụ mang song thai. Mình thấy mọi người share, comment và truyền tay bài viết này nhất nhiều cũng đủ thấy thông tin này gợi nên nhiều cảm xúc và sự đồng cảm từ người đọc. Tuy nhiên, những điều dễ dàng chạm đến cảm xúc có lẽ càng phải cẩn trọng, vì cảm xúc chính là thứ dẫn lối và làm lu mờ lý trí trong những thời điểm nhạy cảm và quan trọng.
Chỉ qua một đêm, trên mạng lại đầy ắp những thông tin đính chính và xin lỗi cũng như các cơ quan chức năng vào cuộc điều tra, mình nghĩ đây là một bài học rất lớn. Trước khi có những câu chuyện về bác sĩ Khoa khác xảy ra, mỗi người trong chúng ta cần có sự chuẩn bị kĩ càng để không bị “dẫn dắt” bởi tin giả cũng như có những hành động phù hợp khi thấy chúng xuất hiện.
Vì vậy, hôm nay mình sẽ chia sẻ một số bài học đối phó với tin giả, mọi người hãy cùng theo dõi và lưu ý nhé! Đây cũng chính là một phần của Nettiquette – Nghi thức mạng xã hội để tạo ra một môi trường online trong sạch và lành mạnh.
1. Chủ động tiêm phòng vaccine fake news!
Bài học đầu tiên để phòng chống “dịch bệnh” lây lan chính là hiểu về những nền tảng mạng xã hội mà bạn đang sử dụng, những nguy cơ tiềm ẩn hay những chiêu trò mà tác nhân của tin giả đang cố gắng sử dụng để thao túng bạn.
Một nghiên cứu về “pre-bunking” đã chỉ ra rằng việc làm quen với các mánh khóe lan truyền tin giả có thể giúp bạn dễ dàng nhận ra khi gặp chúng trong thực tế.
*Pre-bunking: một chiến thuật tâm lý dựa trên lý thuyết gieo cấy; hoạt động tương tự như vắc-xin, giúp tạo ra những “kháng thể tinh thần” để chống lại thông tin sai lệch. Dự án “Go Viral!” của Đại học Cambridge đã sử dụng pre-bunking như một nỗ lực phòng tránh tin giả về COVID-19.
2. Thừa nhận rằng “Mình cũng rất dễ bị lừa”
Nghiên cứu đã phát hiện ra rằng mọi người thường dễ dàng tin tưởng những thông tin phù hợp với quan điểm hiện có của họ. Điều này được gọi là “thiên kiến xác nhận” – xu hướng tin vào những thông tin xác nhận những gì là niềm tin vốn có.
Vì vậy, cần phản biện, đặt câu hỏi lại với những thông tin xuất phát từ những người hay những nhóm người mà bạn thấy đồng tình hay tán thành với họ – cho dù về mặt chính trị, tôn giáo, nhân văn hay theo sắc tộc hay quốc tịch. Luôn nhắc nhở bản thân tìm kiếm những quan điểm khác và các nguồn khác có thông tin về cùng chủ đề để đối chiếu.
3. Cân nhắc về nguồn tin
Khi tiêu thụ thông tin, hãy đảm bảo rằng bạn biết rõ nguồn tin đó đáng tin cậy ở mức độ nào. Hãy tìm hiểu và sàng lọc kỹ càng những câu chuyện từ nhiều nguồn tin khác nhau, chú ý đến nguồn có cơ sở chính thống, rồi tự mình tổng hợp thông tin và xác định quan điểm của riêng mình. Sử dụng tư duy logic thay vì những gì bản năng mách bảo.
Ngoài ra, hãy lưu ý rằng có những đối tượng tung tin sai lệch sẽ tạo ra các trang web giả mạo trông giống như các nguồn tin tức chính thống – vì vậy hãy đảm bảo rằng bạn biết mình đang truy cập trang web nào.
4. Chậm lại một chút và nhìn nhận cảm xúc của bạn
Nghiên cứu cho thấy rằng hầu hết các thông tin sai lệch được chia sẻ một cách nhanh chóng và thiếu suy nghĩ. Đặc biệt, sự tức giận và lo lắng dễ làm mọi người bị sa ngã hơn vào chúng. Không việc gì phải vội vã, bạn không phải là một kênh tin tức nóng hổi mà hàng ngàn người phải phụ thuộc vào.
Vì vậy, trước khi quyết định chia sẻ điều gì đó trên mạng xã hội, hãy dành chút thời gian nhắc nhở bản thân rằng bạn đặt tính đúng đắn và chính xác lên trên hết. Khi tự hỏi rằng “Những gì mình sắp chia sẻ có phải sự thật không?”, bạn có thể có cái nhìn bao quát hơn cũng như khả năng xác thực thông tin trước khi chia sẻ. Điều này cũng sẽ giúp bạn nắm bắt được cảm xúc của mình.
5. Nếu nhìn thấy, hãy lên tiếng
Có thể bạn nghĩ rằng việc phản ứng với tin giả công khai bằng việc đưa ra nguồn tin chính thống cũng chẳng thay đổi được điều gì, thậm chí có thể bị nghĩ rằng bạn đang cố tình làm họ bị bẽ mặt.
Nhưng có nhiều nghiên cứu cho rằng hành động đó là hiệu quả. Ngay cả những lời bác bỏ đơn giản như “Điều này không đúng” vẫn hơn là không nói gì. Hơn nữa, việc bóc tách công khai cũng là một cách thông báo cho những người khác khi họ nhìn thấy thông tin này, nhắc nhở họ tỉnh táo hơn và tránh lan truyền rộng rãi.
